Over de moord op Theo van Gogh

Theo van Gogh had een mening. Omdat hij die mening ventileerde en om de wijze waarop hij die ventileerde is hij vermoord. Ik zal niet nalaten om dat beangstigend te noemen, beangstigend en jammer ook, want Theo van Gogh was toch een talentvol persoon. Maar ik wil niet alleen stilstaan bij de afschuw, de afkeuring en het ongeloof. Ik wil vooral een andere kant bekijken. Die is er zonder enige twijfel, al wil niemand die nu al zien en gaan we over straat en roepen we heel hard “Theo! Theo!” naar toevallig passerende meisjes met hoofddoeken, vragen we ons verbijsterd af waar het heen gaat met dit land en maken we ons zorgen over onze vrijheid van meningsuiting.

Iedereen heeft een eigen standpunt en mening, dat is een klare zaak. Hier in Nederland is het verder de gewoonte dat iedereen zijn eigen standpunt op een zelf gekozen manier uitdraagt. Men is zelfs van mening dat dat een recht is dat iedereen eigen is. Het geloof in dat recht gaat zo ver dat men hier denkt dat het alleen maar positieve kanten heeft, maar na de moord op Theo van Gogh zouden we dat toch eens nader moeten bekijken. Misschien moeten we de wijze woorden van onze grootste televisiefilosoof er even bijhalen: elk voordeel heb zijn nadeel. Over het algemeen gaan we er collectief vanuit dat hij gelijk heeft en dat doe ik nu ook. Daarmee blijkt dus dat onze vrijheid van meningsuiting niet alleen voordelen heeft. Die heeft ook nadelen en daar zouden we ons bewust van moeten zijn.

Overigens wordt hier in Nederland ook weer niet alles getolereerd. Je mag bijvoorbeeld vrijwel niets aanstootgevends over Joden zeggen, dat is een grens die we trekken. Maar het christendom mogen we sinds de rechtszaken tegen Hermans en Reve naar believen de grond in boren. De Islam is ook een godsdienst, staat dus op gelijke voet met het christendom en is dus net zo vogelvrij. Daarnaast zijn we het er in feite allemaal over eens dat het bovendien een verwerpelijke godsdienst is, die vrouwen als tweederangs voorstelt, die jongemannen de dood injaagt met de zevende hemel in het vooruitzicht en die uit is op werelddominantie. Dus mag je in onze tolerante maatschappij van vrijheid van meningsuiting alles over de Islam en de Islamieten zeggen, hoe grof je het ook formuleert. In het seculiere Nederland gaan sommige mensen er dan ook flink tegenaan en een van die mensen was Theo van Gogh. Het woord geitenneukers mag dan voor veel van ons de ludieke bijklank hebben van geitenbreiers, maar ik betwijfel of de gemiddelde Marokkaan vroeger ooit naar de film van Ome Willem heeft gekeken en ik neem aan dat Theo van Gogh dat eigenlijk ook wel wist.

Door dit soort beledigingen voetstoots te tolereren gaan we aan een klein maar belangrijk detail voorbij, een detail dat voor ons halve of hele atheïsten maar moeilijk te bevatten is. Dat detail is het feit dat je geloof uitmaakt wie je bent en dat we, als we de Islam of Mohammed belachelijk maken, een grote groep Nederlanders op een heel vervelende manier op de ziel trappen. We vinden dat ze die spot maar over hun kant moeten laten gaan. Ze moeten het maar tolereren dat hun identiteit door de Nederlanders wordt geminacht en dat die Nederlanders hun minachting niet onder stoelen of banken steken. Want zo zijn wij Nederlanders nu eenmaal. Maar dan kan het gebeuren dat het een individu uit die groep te veel wordt. Daar is des te meer kans op nu die bevolkingsgroep zich in een crisis bevindt. En wij hebben onze moslims niet gesteund toen ze het van alle kanten te verduren kregen. Integendeel, wij hebben ons, net als de rest van de wereld, een compleet vijandsbeeld gevormd. Aan de toevoeging dat er ook goede Moslims bestaan zullen zelfs de goede Moslims lak hebben. En zo kan het gebeuren dat er een individu tot daden overgaat.

Er is nu een individu tot daden overgegaan, met fatale gevolgen voor Theo van Gogh. Ik zou niet zover willen gaan om te zeggen dat het diens eigen schuld is geweest, maar ik denk wel dat we behalve onze afschuw uiten ook de hand in eigen boezem moeten steken en moeten toegeven dat het misschien iets te maken zou kunnen hebben met onze maatschappij, die de mond vol heeft van tolerantie en vrijheid van meningsuiting maar vergeet wat respect is. En respect voor iemand hebben betekent niet dat je hem in de watten moet te leggen, of dat je hem een speciale behandeling moet geven, en als het een buitenlander is betekent het ook niet dat die niet hoeft te integreren. Het betekent evenmin dat je niet mag zeggen waar het bij de ander aan schort. Integendeel. Tegen iemand die je respecteert zeg je gewoon wat je denkt en je hoopt dat die ander hetzelfde doet bij jou. Je kunt het ook gerust oneens zijn met iemand die je respecteert en het debat mag venijnige kanten hebben, daar is niets op tegen. Je mag hem of haar zelfs gerust als je vijand beschouwen en bestrijden. Maar je voert het debat wel op basis van gelijkwaardigheid en vergeet daarbij niet om je respect ook te tonen. Mohammed een geitenneuker noemen, om maar een duidelijk voorbeeld bij de kop te vatten, getuigt niet van respect voor de Islamitische medemens, en iedereen die ooit stiekem om dat woord heeft gelachen moet maar eens bij zichzelf te rade gaan. Helaas is de hand in eigen boezem een van de moeilijkste dingen die er bestaan. Dat heeft iets te maken met ogen, een splinter en een balk.

Aan de andere kant vinden we het ook leuk als er iemand is die regels aan zijn laars lapt, die schoffeert, die tegen zere schenen trapt, die zich niet conformeert aan de regels. Dat geeft ons het prettige gevoel dat we nog meer kunnen zeggen dan we al doen en daarbij zet het de discussie op scherp. Grenzen zijn er nu eenmaal om overschreden te worden en we zien dat als iets goeds, een voordeel. Nu blijkt alleen dat dat voordeel een nadeel heb. Nadelen op de koop toenemen, dat is misschien nog wel moeilijker dan het ontdekken van balken.